Stichtse Lustwarande
De Stichtse Lustwarande is 1 van de visitekaartjes van Zeist. Het is voor velen de entree en eerste kennismaking met de gemeente.
Zowel bij de binnenkomst vanuit Utrecht als vanuit Driebergen is de cultuurhistorie van de Stichtse Lustwarande beeldbepalend voor de alom geroemde kwaliteit van Zeist. Het is 1 van de groene ruggengraten van de gemeente. Het gebied bestaat uit het Slot Zeist, de (voormalige) landgoederen en instellingen langs de Utrechtseweg en de Driebergseweg.
Het hoofdkenmerk is het verloop van ‘hoog naar laag’ en van ‘droog naar nat’. De Stichtse Lustwarande is een snoer van landgoederen dat zich uitstrekt van Utrecht tot Rhenen, dus langs de oude Heerweg Vanwege de aanleg op verschillende momenten en door verschillende eigenaren en architecten hebben de meeste landgoederen een eigen sfeer en uitstraling. Daarbij kende elke periode een bepaalde landschapsstijl.
Tegen het einde van de 18e eeuw werd Zeist populair bij rijke stedelingen die buitenplaatsen met grote parken wilden aanleggen. Het overgangsgebied tussen de Heuvelrug en het Kromme Rijngebied, met de Utrechtseweg en Driebergseweg als centrale route, was de ideale plaats hiervoor. Zodoende ontstond in de loop van de 19e eeuw een groot aantal buitenplaatsen in verschillende stijlen aan weerszijden van de Utrechtse- en Driebergseweg. Vele buitenplaatsen werden aangelegd in de Romantische/Informele of Engelse landschapsstijl, met meanderende vijvers, gebogen lanen en zichtlijnen en gekoppeld aan open ruimten.
Veel huizen van de oude buitenverblijven bleven tot na de Tweede Wereldoorlog bewoond. Toen trad er een grote functieverandering op die tot op de dag van vandaag voortduurt. Door wegverbreding en herverkaveling van de parken en jachtbossen ten behoeve van woningbouw en werkgelegenheid werden de landgoederen steeds verder ingeperkt en veranderden de landhuizen van bestemming. Er kwamen instellingen, kantoren en scholen in. Door grootschalige (aan)bouw van kantoren werden de overgebleven percelen verder verkleind en werd de oorspronkelijke eenheid van huis en park aangetast.
Voorbeelden van behoud door restauratie en uitbreiding in stijl zijn echter ook aanwezig. Zo bleef het landgoed De Brink als Rijksmonument betrekkelijk gaaf behouden met een kantoorfunctie in de villa en een kinderboerderij in de boerderij. De Driebergseweg heeft, ondanks functieveranderingen en nieuwbouw, het 19e eeuwse buitenplaatskarakter tot nu toe weten te behouden.
De Utrechtse- en Driebergseweg worden op verschillende punten haaks doorkruist door belangrijke routes van Zeist. Deze routes zijn ‘zichtlijnen’. Het gaat hier onder andere om de Kromme-Rijnlaan/De Dreef, de Griftlaan en de Slotlaan. Dit zijn veelal vanouds zichtlijnen op de buitenplaatsen langs de Stichtse Lustwarande.
De aanwezige beplantingen en groene ruimten van de Stichtse Lustwarande zijn van grote betekenis voor de stedenbouwkundige structuur en identiteit. De aanwezigheid van historische buitenplaatsen met tussenliggend groen en open ruimte, de grote panden van instellingen, villa’s en landhuizen bepalen samen het waardevolle beeld. De directe omgeving van Slot Zeist is aangewezen als Rijks beschermd dorpsgezicht. Merendeels hebben de groene gebieden ook de status van beschermd gemeentelijk of Rijksmonument. De buitenplaatsen hebben ook hoge natuurwaarden. Belangrijk in de Stichtse Lustwarande zijn dus de natuurwaarden, en ook de aanwezige biodiversiteit. Voor grotere zoogdieren is er voldoende dekking en rust in de verbindingszones nodig. Bijzondere soorten zijn onder andere ree. Maar bijvoorbeeld ook het Grasklokje dat dat op verschillende plekken bloeit.
Feit is dat de Stichtse Lustwarande door haar centrale ligging in Nederland en de Provincie Utrecht een hoge dynamiek kent: grote verkeersdruk, woon- en werkbestemmingen en ook recreatie in het landschap zelf (wandelaars, sport). De belangrijkste opgave voor de Lustwarande is het zoeken naar een balans tussen enerzijds het behoud van het landschappelijk groen en de cultuurhistorie, en anderzijds het ‘rood’ in de vorm van woningen, kantoren en verkeer. Daarom staat voor de welstands- en monumentencommissie bij beoordeling van veranderingen in het gebied altijd op nummer 1: het handhaven, herstellen en versterken van de aanwezige kwaliteiten in het gebied.
Ambities
Ambities voor het gebied zijn onder andere;
- Onderzoeksrichting 7 van de propositie van Zeist 2020 zet zich in op ‘nieuwe betekenisgeving’ voor de Stichtse Lustwarande’. Het behoud van de kwaliteiten van dit gebied is een belangrijke opgave. Er is sprake van (beperkte) leegstand, noodzaak tot verduurzaming en versterking van de beleefbaarheid. Zo geeft de propositie een voorzet om bijvoorbeeld de beleving van dit cultuurhistorisch beeldbepalende lint te vergroten door in overleg met de eigenaren een recreatieve wandelroute te onderzoeken over de landgoederen.
- Verdere verstedelijking tegengaan
- Hanteren van inrichtingsprincipes (o.a.korrelstructuur, voldoende open ruimtes, zichtlijnen)
- De vitaliteit en de samenhangende identiteit van de Lustwarande herstellen en de achteruitgang actief tegengaan.
- Het recreatief wandel- en fietsgebruik van de Lustwarande bevorderen.
- Bestaande gebouwen en de groene omgeving is het referentiepunt voor ieder (vergunningplichtig) bouwwerk. Dat wil zeggen dat een bouwkundige toevoeging of verandering dient te passen binnen de bestaande stedenbouwkundige structuur, de typologie van gebouwen en de detaillering, kleur- en materiaalgebruik.